De uitbarstingen van bepaalde vulkanen in het midden van de oceaan zijn misschien geen willekeurige geologische gebeurtenissen, maar eerder de vertraagde gevolgen van het uiteenvallen van supercontinenten die tientallen miljoenen jaren teruggaan. Nieuw onderzoek suggereert dat de instabiliteit die ontstaat wanneer continenten uiteenscheuren, continentale bases blijft eroderen, korst weghaalt en ongewoon magma aan oceaanvulkanen voedt.
De puzzel van continentaal magma in oceaanvulkanen
Decennia lang hebben wetenschappers zich verbaasd over de bijzondere samenstelling van magma dat wordt aangetroffen in vulkanen zoals die welke de Christmas Island Seamount in de Indische Oceaan vormen. Deze vulkanen produceren magma dat mineralen bevat die meer kenmerkend zijn voor de continentale korst dan voor de oceanische korst. Theorieën varieerden van het opbaggeren van oude, ondergedompelde oceanische korst tot mantelpluimen die continentaal puin vervoerden. Niemand verklaarde het consistente patroon echter volledig.
Een nieuw mechanisme: reorganisatie van de continentale schil en mantel
De laatste studie stelt een ander mechanisme voor: een ‘continental peel’-effect. Wanneer continenten uit elkaar drijven, houdt de daaruit voortvloeiende instabiliteit niet zomaar op zodra zich een nieuw oceaanbekken vormt. In plaats daarvan rollen golven van turbulentie door de mantel en schrapen de continentale korst van de basis van de verschuivende landmassa’s. Dit mineraalrijke materiaal komt binnen een paar miljoen jaar na het uiteenvallen de mantel binnen.
Simulatie en bevestiging in de echte wereld
Onderzoekers gebruikten computermodellen om dit proces te simuleren en ontdekten dat het effect ongeveer 50 miljoen jaar na de continentale splitsing een piek bereikt, waardoor de mantel tientallen miljoenen jaren lang van continentaal gesteente wordt voorzien. Om de theorie te testen, onderzochten ze vulkanische rotsen van de Walvis Ridge en de Christmas Island Seamount.
De gegevens kwamen overeen met de simulaties. Op Christmas Island barstten de eerste vulkanen uit, ongeveer 10 miljoen jaar nadat India zich afscheidde van Antarctica en Australië (ongeveer 116 miljoen jaar geleden). De vroegste magma’s waren rijk aan continentachtige mineralen en bereikten een piek binnen 40 tot 60 miljoen jaar na het uiteenvallen, voordat ze geleidelijk een meer oceanische samenstelling kregen.
Langdurige geologische echo’s
De ontdekking benadrukt de blijvende impact van het uiteenvallen van het continent. De mantel “gaat niet uit” wanneer er nieuwe oceaanbekkens ontstaan; het blijft zich reorganiseren en verrijkt materiaal ver van zijn oorsprong transporteren. Zoals Sascha Brune, een geodynamisch onderzoeker bij GFZ Potsdam, uitlegt: “We ontdekten dat de mantel nog steeds de gevolgen voelt van het uiteenvallen van het continent, lang nadat de continenten zelf zijn gescheiden.” Deze vertraagde geologische echo laat zien hoe oude kloven miljoenen jaren later de vulkanische activiteit blijven bepalen
