Srebrny puchar sprzed 4000 lat odkryty w Górach Judzkich może przedstawiać wcześniejszą i bardziej uniwersalną historię stworzenia, niż wcześniej sądzono. Przez dziesięciolecia uczeni wierzyli, że skomplikowany projekt naczynia znanego jako kielich „Ain Samia” ilustruje babiloński mit Enuma Elish – epicką historię walki Marduka z chaosem. Jednak nowe badania opublikowane w Journal of the Society of the Ancient Near East dowodzą, że taka interpretacja jest mało prawdopodobna, biorąc pod uwagę ramy czasowe i wyjątkowy styl artystyczny pucharu.
Odkrycie Pucharu i wstępne teorie
Puchar ˁAin Samia, rzadkie znalezisko ze środkowej epoki brązu (ok. 2650–1950 p.n.e.), jest jednym z niewielu zachowanych dzieł sztuki z tego okresu na Lewancie. Statek przedstawia dwie główne sceny. Pierwsza przedstawia złożoną postać – pół człowieka, pół zwierzęcia – trzymającą rośliny, z rozetą umieszczoną między nogami. Z dolnej części postaci wystają nogi byka, a w pobliżu stoi duży wąż. Druga scena przedstawia dwie postacie ludzkie trzymające półksiężyc zawierający słońce z twarzą. Wąż jest teraz pokonany i leży pod półksiężycem.
Pierwsi uczeni, w tym Yigael Yadin, sugerowali powiązanie z Enuma Elish, sugerując, że sceny te przedstawiają zwycięstwo Marduka nad boginią morza Tiamat. Jednakże kielich jest starszy od Enuma Elish o prawie tysiąc lat, a na jego przedstawieniach brakuje brutalnej walki, która leży w sercu mitu.
Nowa interpretacja: Porządek kosmiczny
Ostatnie badania sugerują inną interpretację: kubek przedstawia pokojowy proces ustanawiania kosmicznego porządku, a nie konkretny temat. Pierwsza scena jest interpretowana jako przedstawiająca pierwotny chaos, druga jako ustanawiająca strukturę i stabilność. Bóstwo słoneczne, początkowo małe i rodzące się, rośnie i staje się widoczne, przybierając w pełni uformowaną twarz.
„Artysta skutecznie oddał upływ czasu za pomocą prostych środków stylistycznych” – wyjaśniają autorzy opracowania. „Po lewej stronie słońce wydaje się małe, pokazując jego niedawne narodziny, a po prawej emanuje siłą i szczęściem z jego pełnej twarzy”.
Sam bóg ewoluuje: jego skóra staje się gładka, jego ubiór unowocześnia się, a na szyi pojawiają się nawet drobne zmarszczki, wskazujące na upływ czasu. Wąż, raz stanowczy, staje się uległy, a jego postawa odzwierciedla triumf porządku nad chaosem.
Powiązania regionalne i wpływy artystyczne
Badanie wskazuje na podobieństwa z innymi mitami kosmologicznymi na całym Bliskim Wschodzie, w tym z tradycjami egipskimi i anatolijskimi. Łódka w kształcie półksiężyca używana do transportu ciał niebieskich występuje w różnych kulturach. Hybrydy byka i człowieka są również powszechne w ikonografii Bliskiego Wschodu.
Zespół sugeruje, że puchar został wykonany przez artystę z południowej Mezopotamii i prawdopodobnie wyprodukowany w Północnej Mezopotamii lub Syrii, gdzie srebro było łatwo dostępne. Ikonografia odzwierciedla szerszą tradycję regionalną, która poprzedza określone motywy późniejszych mitów, takich jak Enuma Elish.
Pozostałe pytania i debaty naukowe
Pomimo przekonujących argumentów niepewność pozostaje. Pierwotny stan kielicha jest słabo udokumentowany, a jego interpretacja opiera się na porównaniach ikonograficznych, a nie na dowodach tekstowych. Niektórzy naukowcy pozostają sceptyczni. Mark Smith, biblista z Princeton Theological Seminary, sugeruje, że obrazy mogą przedstawiać raczej inne mity, takie jak cykl Baala, niż mit o stworzeniu.
Kielich Ain Samiya, choć nie jest bezpośrednim przedstawieniem Enuma Elish, oferuje cenny wgląd we wczesne wierzenia kosmologiczne Bliskiego Wschodu. Jego obrazy odzwierciedlają szerszą tradycję porządkowania chaosu, która poprzedza konkretne tematy późniejszych mitów. Sugeruje to, że kubek może przedstawiać bardziej uniwersalną, fundamentalną historię o narodzinach kosmosu niż lokalny mit.
