Een 4000 jaar oude zilveren beker, ontdekt in de heuvels van Judea, kan een eerder, universeler scheppingsverhaal weergeven dan eerder werd aangenomen. Tientallen jaren lang gingen wetenschappers ervan uit dat de ingewikkelde beelden op het vat, bekend als de ˁAin Samiya-beker, de Babylonische Enuma Elish -mythe illustreerden – het epische verhaal van Marduks strijd tegen de chaos. Een nieuwe studie gepubliceerd in het Journal of the Ancient Near Eastern Society betoogt echter dat deze interpretatie onwaarschijnlijk is, gezien de tijdlijn en de unieke artistieke stijl van de beker.
De ontdekking en initiële theorieën van de beker
De ˁAin Samiya-beker – een zeldzame vondst uit de Midden-Bronstijd (ca. 2650–1950 v.Chr.) – is een van de weinige overgebleven kunstwerken uit deze periode in de Levant. Het schip heeft twee primaire scènes. De eerste toont een samengestelde figuur – deels mens, deels dier – die planten vasthoudt, met een rozet tussen de benen. Uit het onderlichaam van de figuur komen twee stierenpoten tevoorschijn, en vlakbij staat een grote slang. De tweede scène toont twee menselijke figuren die een halve maan vasthouden met daarin een zon met een gezicht. De slang ligt nu ingetogen onder de halve maan.
Vroege geleerden, waaronder Yigael Yadin, stelden een verband voor met de Enuma Elish, wat suggereert dat de scènes de overwinning van Marduk op de zeegodin Tiamat vertegenwoordigden. Toch dateert de beker bijna een millennium vóór de opkomst van de Enuma Elish, en de beeldtaal ervan mist de gewelddadige strijd die centraal staat in de mythe.
Een nieuwe interpretatie: kosmische ordening
De recente studie stelt een ander begrip voor: de beker beeldt het vreedzame proces van kosmische ordening uit, in plaats van een specifiek verhaal. De eerste scène wordt geïnterpreteerd als een weergave van de oorspronkelijke chaos, terwijl de tweede de totstandkoming van structuur en stabiliteit laat zien. De zonnegod, aanvankelijk klein en ontluikend, groeit uit tot bekendheid en krijgt een volledig gevormd gezicht.
“De kunstenaar heeft het verstrijken van de tijd effectief weergegeven door middel van eenvoudige stilistische keuzes”, leggen de auteurs van het onderzoek uit. “Aan de linkerkant lijkt de zon klein, wat zijn recente geboorte aantoont, terwijl hij aan de rechterkant kracht en geluk uitstraalt met zijn en face-afbeelding.”
De goden zelf evolueren: hun huid wordt gladder, hun kleding wordt moderner en er verschijnen zelfs subtiele rimpels in hun nek, wat het verstrijken van de tijd suggereert. De slang, die eenmaal assertief was, wordt onderworpen en haar houding weerspiegelt de triomf van de orde over de chaos.
Regionale verbindingen en artistieke invloeden
De studie trekt parallellen met andere kosmologische mythen in het Nabije Oosten, inclusief Egyptische en Anatolische tradities. De halvemaanvormige bootvorm, die wordt gebruikt om hemellichamen te vervoeren, komt in verschillende culturen voor. Stier-mens-hybriden komen ook veel voor in de iconografie van het Nabije Oosten.
Het team suggereert dat de beker is gemaakt door een kunstenaar uit het zuiden van Mesopotamië en waarschijnlijk is geproduceerd in het noorden van Mesopotamië of Syrië, waar zilver direct verkrijgbaar was. De iconografie weerspiegelt een bredere regionale traditie, die dateert van vóór de specifieke verhalen van latere mythen zoals de Enuma Elish.
Resterende vragen en wetenschappelijk debat
Ondanks de overtuigende argumenten blijft er onzekerheid bestaan. De oorspronkelijke staat van de beker was slecht gedocumenteerd en de interpretatie ervan is gebaseerd op iconografische vergelijkingen in plaats van tekstueel bewijs. Sommige geleerden blijven sceptisch. Mark Smith, een bijbelgeleerde aan het Princeton Theological Seminary, suggereert dat de beelden mogelijk andere mythen vertegenwoordigen, zoals de Baäl-cyclus, in plaats van überhaupt een scheppingsmythe.
Hoewel de ˁAin Samiya-beker geen directe illustratie is van de Enuma Elish, biedt hij een waardevolle inkijk in de vroege kosmologische overtuigingen van het Nabije Oosten. De beelden weerspiegelen een bredere traditie van het ordenen van chaos, die dateert van vóór de specifieke verhalen van latere mythen. Dit suggereert dat de beker een meer universeel, fundamenteel verhaal over de geboorte van de kosmos kan weergeven, in plaats van een plaatselijke mythe.
